Hiçbir ordu, vakti gelmiş bir fikir kadar güçlü değildir.
                                                           Victor Hugo

Herkes gibi bende “yapay zeka” endişesine kapılmış durumdayken Dünyanın ilk robot vatandaşı Sophia “Yapay zekanın iş kaybına sebep olup olmayacağı” sorusuna “Çok fazla yalan habere maruz kalıyorsunuz." yanıtını verdi.  Ve yapay zeka ile ilgili fikirlerini şu sözlerle özetledi: "Yapay zekanın sanayide kullanımı artmak zorunda, fakat insanlar sanayi devrimleri boyunca değişimlere ayak uydurdu. Yeni işler ortaya çıkacak ve benim yaptığım iş de, sürekli tekrarlayan ve riskli olan işlerin daha iyi yürümesi için yardımcı olacak. Böylece eğlenebildiğiniz şeylere daha çok zaman ayırabileceksiniz." şeklinde cevap vererek insanları biraz rahatlattı.

Bende yapay zekanın insan kaynaklarını nasıl etkileyecek, geleceğe yönelik bizleri ne bekliyor diye merak etmeden edemedim.

Yapay Zeka Nedir ?

Bir bilgisayarın veya bilgisayar kontrolündeki bir robotun çeşitli faaliyetleri zeki canlılara benzer şekilde yerine getirme kabiliyetidir.  Yani daha önce insanlar tarafından yapılırken, makinelere yaptırılmaya başlanan komplike her şey yapay zekanın bir ürünüdür.

Kod yazılarak ve programlanarak üretilmiş bilgisayar beyinli bir robotun / makinenin, hangi durumda ne tepki vereceği belirlenerek hayatı kolaylaştıran teknolojik aletler olarak da tanımlanıyor.

Yapay Zeka Çeşitleri

Yapay Zeka  kendi içinde 4’e ayrılır;

Tip 1 - Salt Tepkisel: İlk yapay zekalardır. Etrafındaki çevreyi veya durumu tamamen algılayarak gördüklerine göre davranış sergiler. Örn: Kasparov`u yenen bilgisayar, Google`ın AlphaGo adlı oyun oynayan yapay zekası gibi

Tip 2 - Sınırlı Hafıza: Geçmişte öğrendiği bilgileri toplar ve daha önceden programlanmış olan bilgilerinin üzerine ekler. Doğru kararlar vermek ve uygun şekilde aksiyon almak için yeterli deneyime ve belleğe sahiptir. Örn: Sürücüsüz arabalar, akıllı asistanlar, ezberden konuşan robotlar, üretimi verimli hale getiren yazılımlar vb.

Tip 3 - Zihin Teorisi: Gelecekte olması beklenen yapay zeka türüdür. İnsan davranışlarını etkileyebilir, duygu  ve düşüncelerini anlayabilir. İnsanlarla sosyalleşebilir ve tamamen bir insan gibi davranabilir.  Örn: Star Wars Filmindeki robotlar, Ben, Robot filmi vb.

Tip 4- Öz Farkındalığı Olan: Kendi benliğinin farkındadır ve kendisi ile ilgili bilgiler verebilir. Kendi iç halini fark edebilir, başkalarının hislerini tahmin edebilir ve olaydan sonuç çıkarabilir. Süper zeki, duygulu ve bilinçli. Örn: Ex Machine Filmindeki Eva gibi.

İnsan Kaynakları Açısından YAPA ZEKA

Yapay Zeka, tüm sektörleri ve meslek gruplarını etkilerken insan kaynaklarını da çok genel anlamda etkisi altına almıştır. Bildiğiniz gibi, insan kaynaklarının; işe alım, performans, eğitim, kariyer ve ücret yönetimi olmak üzere beş tane ana fonksiyonu vardır.

Mevcut çalışmalar, yapay zekanın şimdilik en etkin olduğu işe alım sürecinde olduğunu göstermektedir.

İşe Alım Sürecinde Yapay Zeka

Geçmişi, bugünü ve geleceği göz önünden bulundurarak, yapay zekanın işe alım sürecini nasıl etkisi altına aldığını değerlendirelim.

Dijitalleşme başlamadan önce şirketler işe alım sürecinde ilanlarını yerel gazetelere veriyor veya duyuru ilanları yapıyordu ve gelen başvurular tarafından boğuluyorlardı. İnternetin yayılması ve kullanımının artması ile 1999 yılından bu yana internete bağlı online iş  başvuru websitelerinin de ortaya çıkmasıyla IK Bölümleri büyük miktarda rahatladı.

Daha sonra LinkedIn, sosyal medya, Skype, FaceTime mülakatları derken 2010-2020 yılları bu trend ile devam ediyor.

İşe alım günümüz şirketlerin en çok zorlandığı süreçlerden birisi. Gelen başvuruların tek tek incelenmesi, pek çok başvuru içinden pozisyona en uygun kişiyi bulmak, seçilen adaylarla tekrar mülakat yapmak derken inanılmaz bir operasyon işi ve iş gücü yükü var.

İşte bu noktada, yapay zeka işe alım sürecine ilk olarak filtreler ile adım attı. Basit filtreleme algoritmaları sayesinde adaylar saniyeler içerisinde belirlenen kriterlere göre (okul, bölüm, iş / sektör tecrübesi, yaş, adres vb.) ayrılıyor ve potansiyel adaylar belirleniyor. Böylece eskiden olduğu gibi bir ton başvuruyu tek tek el ile inceleme dönemi de sona ermiş oldu, bu da şirketlerin üzerindeki hata yapma olasılığını ve iş yükünü büyük ölçüde azalttı.

Filtreleme algoritmaları, içinde bulunduğumuz teknoloji çağı için çok ileri bir seviye sayılmaz. Yapay zekanın asıl nimetleri mülakat aşamasında karşımıza çıkmaya başlıyor. Çünkü, elle CV eleme süreci sona erse bile şirketler mülakat yapmak için İşe Alım Uzmanları istihdam etmek zorunda  ve firmanın büyüklüğüne göre bu bazen ekstra maliyet olarak algılanıyor.

Filtreme yöntemi ile yapay zeka işimizi kolaylaştırdı. “Teşekkürler”… Ama sonra, yapay zeka “Mülakatlarda bazı sıkıntılar yaşanıyor, bunu da önlememiz gerek” dedi. Biz de nedir mülakatlarda yaşanan sıkıntılar dedik?

Mülakatlarda Yapay Zeka

En uygun potansiyel adayları filtreleme yöntemi ile seçtik. Tabii, zaman bizim için önemli bir faktör olduğundan birçok görüşme de teknoloji ile uyumlu şekilde “video mülakatlar” ile yapılmaya başlandı. Mülakat aşamasında video mülakatlar ile zaman kazandık. Ve tabii IK olarak en uygun adayı seçme hedefimiz var. Ama  bazen bir üst yöneticinin onayı ile kriterlere uygun olmayan adayı işe almak zorunda kalıyor, bazen de ön yargılarımız devreye giriyor, kendi deneyimlerimize göre karar veriyoruz.

İşte bu noktada yapay zeka “Sen insanoğlu duygularının etkisi altında kalarak, yanlış karar verebilirsin ve bu iş için birçok aday ile görüşerek zaman kaybediyorsun. Gel ben senin adına ön mülakat sürecini gerçekleştireyim.” dedi  ve devreye girdi.

Ve ikinci adımını atarak yapay zeka algoritmaları tarafından oluşturulmuş chatbotlar* artık mülakatlarda kullanılmaya başlandı.

İlk ön elemeler yapay zeka tarafından yapılacak. İşe başvuran kişinin ilk analizi, görüntü ve ses algılama teknolojileri ile yapılacak. Kişinin sorular karşısında verdiği tepkiler, vücut dilinin anlamlandırılması ve ses tonlaması analiz edilecek. Buradan elde edilen veriler, işe başvuran kişinin CV’si ile karşılaştırılacak. Ortaya çıkan sonuçta ise kişinin söz konusu pozisyon için uygun olup olmadığına yapay zekâ karar vererek adayları minimize edecek.

Bilim adamları, yapay zeka hiçbir zaman size doğrudan kimi almanız gerektiğini söyleyemeyecek, sadece yukarıdaki adımlarda operasyonel olarak destek sürecinde yer alacaktır.

Yapay Zekanın Gelecekte İK Süreçlerine Etkisi

Bilim adamları, gelecekte IK süreçlerinin nasıl şekilleneceği ile ilgili öngörülerde bulunuyor. İşte onlardan bazıları ;

• Kuantum bilgisayarlar sayesinde çok kısa sürede çok fazla karmaşık veriler işlenebilecektir. Bu sebeple yazılımlar / kuantum bilgisayarlar İK’nın tüm süreçlerinde daha fazla rol alacak,

• Uygun algoritmalar kullanan yazılımlar, şirketin içerisinde olan işgücünü nitelik ve nicelik olarak ölçecek ve şirketin ihtiyaçlarını belirleyecektir. Yapay Sürü Zekası**  sayesinde yazılımlar şirketlerimizde insan kaynakları envanteri, eğitim ihtiyaç analizleri, turnover raporları/planları saniyeler içerisinde yapacak,

• Veri madenciliğini kullanan yapay sürü zekası, şirketin ihtiyacı doğrultusunda işe alım süreçleri otonom olmaktan çıkacak,

• Şirketin mevcut durumunu, açık pozisyonları, aday kriterlerini ve adayların uygunluğunu aynı anda değerlendirecek olan yapay zeka yazılımı mülakat süreçlerinde de aktif rol alacak,

• Başvurular arasında ön eleme yapan yapay zeka, sanal mülakatları da yapacak. Adaya sorular soracak, verdikleri yanıtlara göre gerçek/online mülakata davet etme veya etmeme kararını yapay zeka verecek.  Bu sayede sanal mülakat ile şirketler zaman ve maliyet tasarrufu sağlayacak,

• Ön görüşmeleri yapacak olan yapay zeka belirlenen geçici kriterlere ve adayların sosyal medya analizlerine göre eleme yapacak,

• Sosyal medya daha fazla önem kazanacak. İK Bölümleri, işe alım süreçlerinde adayların sosyal medya hesaplarını kontrol eden yazılımlar kullanacak. Bu sayede adaylarla ilgili sosyal medya kişilik envanteri çıkaracak,

• Teknoloji bire bir mülakatları da etkileyecek. İşe Alım Uzmanları, mülakat karar verme aşamasında teknolojik ürünleri kullanacaktır. Örneğin; Arttırılmış gerçeklik teknolojisi ile adayların kalp atışları, vücut ısıları vb. verileri eşzamanlı görebilecek. Bu sayede, karar verme aşamasında adayın doğruyu söyleyip söylemediğini anlayabilecekler,

• İK Sistemlerinde yaşanacak olan bu inovasyon sebebiyle şirketler İşe Alım Ekiplerini küçültecektir, çünkü, birçok işi yazılımlar gerçekleştirecek,

• Yapay sürü zekası, karışık hukuk kurallarını çalışanların durumları ile eşleştirerek bordro süreçlerinde ilk etapta yığınlarca veriyi işleyecek ve sonuca ulaştıracaktır, böylece özlük ekipleri de küçülmeye gidecek,

• Şirketin gelişmesi gereken noktalara göre veri madenciliği yapacak olan yapay sürü zekası, eğitim ihtiyaç analizi çıkaracak bu analize göre çalışanlara eğitim programları düzenleyecek. Bu sebeple E-Eğitimler daha fazla önem kazanacak,

• Sistem bir süre sonra tüm bölümlere hakim olacak ve şu anda kullandığımız bir ERP sistemi gibi kuruma entegre edilmiş yazılım olacak,

• İK çalışanlarının yetkinlikleri arasında program yazabilme yetkinliği aranacak. Diğer adıyla İnsan Kaynaklarının bilişimcilerin dilinden anlaması ve konuşması zorunlu olacak.

Koluma Gir, Destekle Beni

Yukarıdaki yazılardan da anlaşıldığı gibi aslında yapay zeka korkulacak bir şey değil. Herkes, yapay zekayı kendi mesleği açısından araştırınca öyle çok da tehdit edici olmadığını görebilir. Burada önemli olan, katkı sağlamayan, işi yavaşlatan, hata oranının artıran konuları tespit ederek işi daha verimli hale getirmek ve pek çok insanın işini hızlandırmak ve geliştirebilmek.

Geleneksel IK yöntemlerine göre  yapay zeka insan kaynakları çalışan sayısını azaltsa da, genel olarak hem mali açıdan, hem zamandan hem de iş yükünden tasarruf ettirilecek.

ServiceNow firmasının 350 üst düzey İK yöneticisi arasında yaptığı araştırmaya göre, yöneticiler istedikleri anda istedikleri bilgiye ulaşabildikleri için yapay zeka teknolojilerini çok yararlı buluyorlar. Bu sayede bürokratik süreci atlayarak zamandan tasarruf edildiğini düşünüyorlar. Aynı araştırmadan çıkan başka bir sonuç ise, yöneticilerin %92’si gelecekte çalışanlara verilen hizmetin neredeyse tamamen yapay zeka üzerinden olacağını düşündüğü. Bir başka sonuç ise çalışanlarla iletişimin chatbotlar üzerinden olmasının bazı durumlarda aşırı rahatlık sağladığı.

“Artık karar mekanizması insanlardan yazılımlara ve algoritmalara geçerken son söz yapay zekânın oluyor” şeklindeki manşetler aslında geçersiz. Çünkü, o yazılımı yazan,  beklentileri tanımlayan, min / mak. limitleri belirleyerek son kararı yapay zekayı yaratan gerçek zekaya sahip canlı makine olan insan yine son sözü söyler.

Yapay zeka, İK`nin yerine geçmeyecek, destekleyici olacak.

“Bir Gerçeği”  Fark Edebilmek

Yapay zeka teknolojileriyle artık işe alım, işten çıkarmalar, oryantasyonlar, performans değerlendirmeleri, eğitimler, iş yeri memnuniyeti, kariyer yönetimi, koçluk, ücret yönetimi, prim ve promosyon gibi insan kaynakları sorumluluğu altındaki konularda gelişmeler yaşanıyor. Fakat bunların hepsi, henüz başlangıç seviyesinde olunduğu da bir gerçek.  

Ancak, şu gerçeğin de farkına varmamız gerekiyor ki,  iş dünyasında dijitalleşmenin en gerisinde kalan insan kaynaklarıdır.  İK Süreçlerini teknolojik altyapıya dayandırma konusunda çok geç kalmış durumdayız ve gidilecek yollar, aşılması gereken zorluklar var.

Bir an önce insan kaynakları süreçlerini teknolojik alt yapıya dayandırmalıyız.

*  Chatbot:  Kişiyle genellikle belirli bir senaryo üzerinden iletişim kuran, sorular soran ve aldığı cevaplara göre konuşmayı sürdüren bir yazılım, aslında bir nevi sanal asistan da denebilir.

** Yapay Sürü Zekası (Artificial Swarm Intelligence):.İnsan beynini, düşüncelerini,  duygularını okuyacak dijital teknolojiler geliştikçe yapay zekayı bu teknolojilerin kontrolünde geliştirmek daha güvenli olacağı belirtilmektedir. Böylece oluşacak yapay zekalar, aslında insanların vicdanları ve duyguları kontrolü altında hareket edecek ve insan vicdanının kabul etmeyeceği girişimlerde bulunmayacaktır. Elbette şimdilik çok erken aşamada olan bu kavram, belli algoritmalar ışığında işe alım ve performans değerlendirmesi gibi işlemlerde kullanılıyor