Günümüzün iş ortamları bizleri fiziksel olmayan bir savaşın içine sürüklüyor. Söylenen sözler, yapılan davranışlar aslında adını bile belki duymadığımız, bilinçli veya bilinçsiz şekilde yapılan “Gaslighting Savaşı”dır.

Gaslighting Nedir ?

Psikolojik işkence yöntemlerinin belki de en rahatsız edici türlerinden biri olan ve oldukça etkili olan “Gaslighting” (Gaz ışığı / lambası) bir kişinin sizin üzerinizde daha fazla güç ve kontrol kazanmak amacıyla özgüvenini sarsan, manipüle eden ve bilerek karşı tarafın gerçeklik algısını yavaş yavaş yitirmesine sebep olan psikolojik manipülasyon yöntemidir. 

Gaslighting’in temelinde üç ana uygulanış biçimi vardır.

1.    Birinci Yöntem “Saklamak”: Sözlü şekilde bir şeyi olduğu gibi anlatmamak, daha sonra aynı konudan  bahsederken bazı ayrıntıları değiştirmek ve bunu kabul etmemek. Böylece amaç, karşıdaki kişinin algılarını karıştırmak.

2. İkinci Yöntem “Değiştirmek”: Fiziksel olarak bazı şeylerin yerini değiştirmek ve bir süre sonra olması gereken yerlerine tekrar koymak ve daha sonra bunu kabul etmemek. Amaç karşıdakini kendisiyle ilgili şüpheye düşürmek.

3. Üçüncü Yöntem “Kontrol etmek”: Bir olayın detaylarından bilinçli olarak bahsetmemek, daha sonrasında ise önceden bahsetmiş gibi konuşmak. Burada amaç, karşı tarafta hafıza kaybı algısı yaratıp zihnini bulandırmak ve bu yolla onu tamamen kontrol etmek.

Gaslighting’in ana amacı karşıdaki insanın öz saygısını ve özgüvenini sarsarak psikolojik anlamda kendine bağımlı hale getirmek. Karşıdaki insan her yapacağı hareketin, her kuracağı cümlenin ve her düşüncesinin yanlış olacağını düşünmeye başlar ve karar alma yetisini kaybeder. Gözlemleri ve düşünceleri sürekli yalanlanan insan, belli bir zaman sonra kendi zihinsel dünyasına karşı güvensizlik hissetmeye başlar,  sağlıklı ve analitik değerlendirmelerden uzaklaşır. Zamanla kendisine olan şüphesi iyice artarak öz saygısını yitirmeye başlar ve bütün kontrolü karşı tarafa bırakıp iyiden iyiye kendi köşesine çekilir.

İş hayatında “Gaslighting” nasıl çalışıyor ?

Gaslighting ile ilgili genel bilgileri okurken, sanki kendinizi şirkette hissettiniz… Hepimiz iş ortamında yüksek motivasyonla çalışmaya çalışırken, bazen yöneticimizin bir sözü bir davranışı bizi dibe vuruyor. Bu söz / davranışların bilinçli yapılıp yapılmadığını bilemiyoruz, ancak yaşanan olaylar ise mobbingin de ötesinde gaslighting yöntemi ile yapılan psikolojik savaştır.

İş hayatında belki de en çok kullanılan birinci ve üçüncü yöntemdir. Aşağıdaki davranış şekillerinden birine veya birkaçına şahit oluyor veya maruz kalıyorsanız bilin ki psikolojik bir savaşın içerisindesiniz :

ü  Sizden bazı bilgilerin saklanıyor olması ya da bazı ayrıntıların paylaşılmaması,

ü   Dış kaynaklardan bilgi edinmenizin engellemesi,

ü   Yapılan konuşmalar ile her seferinde yetersiz veya hatalı olduğunuz durumlara yönlendirilip kendinizi eksik ve zayıf hissetmenize neden olmanız,

ü   Size karşı sözlü tacizlerin yapılması (“Aklını iyice kaybettin” vb.),

ü   Üst yönetimin yanında veya açık ortamlarda performansınız hakkında olumsuz konuşulması,

ü   Yetenek planlamasında performansınız ile ilgili olumsuz örnek paylaşılması,

ü   Hazırladığınız çalışmaların sunma fırsatı verilmemesi,

ü   Toplantıların dışında tutulmanız veya yöneticinizin sizi toplantıdan çıkartması,

ü   İş yerinde kasten dışlanmanız ve iş etkinliklerinizin engellenmesi,

ü   Liderlik ve gelişim programlarına dahil edilmemeniz,

ü   Terfi için doğru yolda olduğunuz söylenmesine rağmen bir türlü terfi ettirilmemeniz,

ü   Dedikodulara konu edilerek itibarınızın zedelenmesi.

Yukarıda sıralanan örnek davranışlardan bir veya birkaçına kişi maruz kaldığında güven ve öz değer duyguları aşınır ve performansı aniden düşer. Eskiden yüksek performans gösteren kişi sessizliğe bürünür, işe karşı ilgisini kaybeder ve düşük performanslı olarak damgalanır. Artık hiçbir şey sorgulamaz, yöneticinin her dediğine “evet” der. Bu durumda gaslighting uygulayan kişi amacına ulaşmıştır, çünkü karşısındakinin duyguları, düşünceleri ve davranışları üzerinde tamamen kontrol sahibi olmuştur.

Bu kişilerin kullandığı en önemli araçlarından birisi dedikodudur, iftira atmak ve yalanları sürdürmek konusunda oldukça ısrarcılardır. Amaçları kişiyi kendi zihnine düşman hale getirip karşındakini kendine bağımlı yapmak olduğu için karşılarındakinin güvenilirliğini kaybetmeleri için onların akıl sağlığını sorgulamayı severler. ‘’Sen delirdin galiba…’’, ‘’Aklını iyice kaybettin…’’ cümlelerini sıkça kullanırlar. Çok iyi manipülasyon uzmanı oldukları için kendilerini savunma anlamında klasikleşmiş cümleleri de vardır. “Ben öyle bir şey asla söylemedim.” “Olayları çok abartıyorsun, fazla dramatiksin.” “Sana bağırmadım, sana kırıcı bir şey söylemedim.” “Hayır yanlış hatırlıyorsun” cümlelerden sadece bazılarıdır. Ayrıca bu tarz kişiler çok kurnazdırlar bazen düşmanca, taciz edici ve zorlayıcı yöntemler kullanırken bu yöntemlerin yanında bazı kafa karıştırıcı davranışları da eklerler, sıcakkanlı, sevgi dolu ve anlayışlı da olabilirler.

Üst Yönetim Uyanık Olmalı

Gaslighting uygulayan kişiler ki bunlar çoğunlukla yönetici seviyesinde olan kişiler olduğu için çalışan eksik bilgiler verdikleri halde, daha önce verdiklerini söyleyerek çalışanın  zihnini karıştırarak onu kendinden şüphe duyar hale getirmeye çalışacak ve sorunun çalışanda olduğuna ikna ederek onu istifa noktasına kadar getirecekler.

Genellikle güç yönetici seviyesinde olduğu için bu durumu sorgulayan da pek olmaz. Yaşanan bu psikolojik savaşın içinde istifayı göze almış olan ve gözü kara, cesaretli bir çalışan İK Yöneticisine veya Üst Yönetime gidene kadar. Burada üst yönetim / işverenler gaslighting kavramından haberdar olup, uyanık davranmak zorunda olmalıdırlar.

Bir yönetici gaslighting yapıyorsa bu muhtemelen ilk değildir. Bunu anlamak için o bölümdeki  turnover oranlarına ( büyük ihtimal yüksektir) bakın ve işten çıkış mülakat verilerini inceleyin. Konu ile ilgili araştırma yapın ve gelen geri bildirimleri anonimleştirin, ayrıca yöneticinin  sorumlulukları azaltıp, sınırlandırın.

Yöneticilerinin çalışanlarına gaslighting uyguladıklarından şüphelendiklerinde üst yönetimin / işverenlerin yapabilecekleri 5 şey var.

Sonuç

Gaslighting, sinsice ilerleyen bir hastalık gibidir. Son noktaya kadar gizli kalır ve tüm vücudu sardığında artık çok geçtir yani çalışan istifa noktasına gelmiştir. 

Bu son noktaya gelmemek için farkındalık eğitimleri ile tüm çalışanlar / yöneticiler bu tarz davranışlara maruz kalabileceklerini ve kaldıklarında harekete geçmeleri gerektiğini konusunda bilinçlendirilmelidirler. Ancak eğitim sadece, çözümün bir parçasıdır. Gaslighting yapan yöneticilere anında müdahale eden, hesap soran ve harekete geçen üst yöneticilere / işverenlere ihtiyacımız var.

Gastlighting uygulayan kişiler çoğu zaman bu durumun farkında oluyor, ancak yine de farkında olmadan bu şekilde davranan yöneticiler olduğunda ve bu davranışlarını fark ettiğinizde bunların size iyi gelmediği konusunda uyarmaktan çekinmemelisiniz. Sürekli küçümsendiğiniz ve kendinizden şüphe duymanıza sebep olacak ilişkileri değiştirmekle ilgili harekete geçmekten korkmamalısınız.